Ember таҳлил марказининг тадқиқотига биноан, 2015 йилдан 2022 йилгача дунёнинг 20 та энг йирик иқтисодиёти мамлакатларида умумий электр энергияси ишлаб чиқаришда қуёш фотоэлектрик ва шамол энергиясини улушини 5 фоиздан 13 фоизга оширди. Таъкидлаш лозимки, шу даврда G20 мамлакатларида электр энергиясини ишлаб чиқариш таркибида кўмирнинг улуши 43 фоиздан 39 фоизга камайди, бу эса деярли 10 % ни билдиради. 2015-йилдан бери G20 мамлакатлари қуёш энергияси улушини 4 бараварга, шамол энергияси улушини эса икки баробарга оширди.
Иқлим ўзгариши бўйича ҳукуматлараро экспертлар гуруҳи ҳисоб-китобларига кўра, қуёш ва шамол генерацияси 2030 йилга келиб иқлим мақсадига эришиш учун зарур бўлган чиқиндиларни учдан биридан кўпроқ қисмини камайтиришни таъминлаши мумкин (глобал исишни Цельсий бўйича 1,5 даражагача чеклаш). «Қуёш ва шамол энергияси нафақат чиқиндиларни тезда камайтиради, балки электрэнергия харажатларини ҳам камайтиради ва зарарли ифлосланишни камайтиради», деб ҳисоблайди Ember таҳлил маркази ўзининг тадқиқотида.
G20 мамлакатларида шамол ва қуёш энергиясини ишлаб чиқариш бўйича Германия (электр энергия ишлаб чиқариш таркибида 32 фоиз), Буюк Британия (29 фоиз) ва Австралия (25 фоиз) пешқадамлардан ҳисобланади. Уларнинг қаторида Туркия, Бразилия, АҚШ ва Хитойни ҳам кўришимиз мумкин. Аммо Россия, Индонезия ва Саудия Арабистони бу борада ортда қолмоқда, уларнинг энергия тизимларида қуёш ва шамол энергиясининг улуши нолга яқин. Лекин, Саудия Арабистони улкан мақсадларни олдига қўйиб, 2030 йилгача қайта тикланадиган энергетикани ривожлантириш бўйича жорий режалари 40 ГВт фотоэлектр қуёш ва 16 ГВт шамол электр станцияларини ишга туширишни назарда тутади.
1-расм. Саудия Арабистони қайта тикланувчи энргияни ривожлантириш офисининг
қуёш ва шамол электрстанциялари компонентларини мамлакат ҳудудида ишлаб чиқариш бўйича
тегишли маҳаллийлаштириш талаблари жадвали
2021-йил апрел ойида Саудия Арабистони қуёш энергиясини олишда Шуайба (Shuaibah) лойиҳаси бўйича жаҳон нархлари рекордини (1 кВТ/соати 1,04 АҚШ) қайд этди.
Халқаро энергетика агентлиги (ХЭА) ўзининг World Energy Outlook 2020 «флагман» йиллик ҳисоботида «Қуёш электроэнергетика саноатининг янги қиролига айланмоқда», деб ёзганлиги ажабланарли эмас. Агентликнинг таъкидлашича, қуёш энергияси ҳозирда кўпгина мамлакатларда янги кўмир ёки газ заводлари электр енергиясидан «доимий равишда арзонроқ» ва қуёш лойиҳалари электр энергиясининг ҳар қандай кўрилганлардан кўра энг паст нархларини таклиф қилади.
Ember томонидан фотоэлектрик ва шамол энергиясининг улушини кўмир генерацияси улуши билан таққосланганда, Буюк Британия, Австралия, АҚШ, Германия ва Хитой электр энергия ишлаб чиқариш таркибида кўмир улушининг энг катта қисқарганлиги таъкидланди. Бироқ, фақат Австралия, Германия ва Хитойда қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишнинг мос равишда ўсиши кузатилди, бу эса кўмир улушининг камайишини қоплади. Буюк Британия ва АҚШда қайта тикланувчи энергия ўсиши кўмирдан фойдаланишнинг қисқаришидан орқада қолди, бу газ генерациясининг ўсиши билан қисман қопланди.
2-расм. G20 мамлакатларида шамол ва қуёш энергиясининг ривожланиши
кўмир бозорининг улушининг қисқарганлиги
2022 йилда G20 нинг ўн учта мамлакати ҳали ҳам ўзининг электр энергиясининг ярмидан кўпини қазиб олинадиган ёқилғидан ишлаб чиқаради. Саудия Арабистонида электр энергиясининг деярли 100 % нефт ва газдан ишлаб чиқарилган. Кейинги ўринларда Жанубий Африка (86%), Индонезия (82%) ва Ҳиндистон (77%) бўлиб, уларнинг электрэнергетикаси қазиб олинадиган ёқилғига, авваламбор кўмирга энг кўп қарам бўлган давлатлардир, дейди Ember.
Катта йигирматаликда кўмир асосидаги электр энергияси ишлаб чиқаришнинг энг тез пасайиши Буюк Британияда кузатилиб, Париж келишуви имзолангандан бери уни 93 фоизга қисқартиришга эришди. 2015 йилда кўмир генерацияси улуши 23 фоизни, 2022 йилда эса 2 фоизни ташкил этди. Италия худди шу даврда кўмирда электр энергияси ишлаб чиқаришни икки бараварга, АҚШ ва Германия эса тахминан учдан бирига қисқартирди. Дунёда энг йирик кўмир ишлаб чиқарувчи Австралия ҳам кўмир электр энергияси улушини 2015 йилдагидан (64 %) 2022 йилда 47 фоизга камайтирди. Аммо Россия, Туркия ва Индонезияда кўмирнинг ишлаб чиқаришдаги улуши кўриб чиқилаётган даврда ошди, дейилади Ember тадқиқотида.
3-расм. G20 мамлакатларида электр энергия таркиби тозалигини таққослаш.
Дунёда муқобил энергия ишлаб чиқариш учун имкониятлар етарли, фақат уни тўғри ташкил этиб, ҳаётга тадбиқ этиш орқали экологик муаммоларнинг ечимини бир қисмини хал этган бўламиз.
Муаллиф: Адилов Қобулжон Қодирович, Ўзбекистон Ихтирочилар ва рационализаторлар жамияти бош директори
