Бугун мамлакатимизда аёлларга, уларнинг тадбиркорлигини қўллаб-қувватлашга катта эътибор қаратилмоқда. Натижада бугун аёлларимиз ҳам тадбиркорлик қилиб оилавий даромадни ошириш ҳамда хонадонидаги фаровонликни таъминлашга ўзларининг муносиб ҳиссаларини қўшиб келмоқда.
11-август куни Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа эр эгалари кенгаши ҳузуридаги Ўзбекситон агро ахборот инновация маркази томонидан юритилаётган “Лидер фермер аёллар орқали қишлоқ хотин-қизларини қишлоқ хўжалигида қўшилган қиймат занжирига жалб қилиш ва уларнинг даромадини яхшилаш” лойиҳаси доирасида Қашқадарё вилояти, Чироқчи туманида 1 кунлик семинар-тренинг ташкил этилди.
Aмерика Қўшма Штатларининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси, Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши тизимидаги Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази, Оила ва хотин-қизлар қўмитаси ҳамкорлигида ташкил этилган ушбу семинар-тренингда вилоятда фаолият юритаётган 10 нафардан ортиқ этакчи лидер фермер аёллар иштирок этишди.
Семинарда Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши ходимлари, Тошкент Давлат аграр университети ўқитувчи профессорлари, Томорқачилик миллий маркази мутахассислари ва Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази ходимлари иштирок этишди.
Семинарда лидер фермер аёллар томонидан хотин-қизларни ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, уларни қўллаб-қувватлашга доир ислоҳотларнинг мазмун-моҳияти ва аҳамиятини аҳоли ўртасида кенг тарғиб қилиш, хотин-қизларнинг таълим ва касбий кўникмалар олишлари, муносиб иш топишларига ҳар томонлама кўмаклашиш, уларнинг тадбиркорлигини қўллаб-қувватлаш, иқтидорли ёш хотин-қизларни аниқлаш ва уларнинг қобилиятларини тўғри йўналтириш, турмуш ва меҳнат шароитларини яхшилаш, даромадларини кўпайтириш борасида тизимли чора-тадбирларни белгилаш каби масалаларда мухокама қилинди.
Бугунги бошланган семинар-тренинг лидер фермер аёлларни аёлларимизнинг томорқа майдонларидан янада самарали фойдаланишлари ва даромадларини оширишда муҳим аҳамият касб этади.
Бизнинг мақсадимиз иштирокчиларимизни фақатгина ўқитиш эмас, кейинчалик ушбу йўналишдаги фаолият юритаётган аёлларни мулоқотлар асосида қўллаб-қувватлаш, уларнинг ютуқларга эришишида кўмакдош бўлишдан иборат.
Севара Нуралиева,
Лойиха эксперти
26-август куни Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа эр эгалари кенгаши ҳузуридаги Ўзбекситон агро ахборот инновация маркази томонидан юритилаётган “Лидер фермер аёллар орқали қишлоқ хотин-қизларини қишлоқ хўжалигида қўшилган қиймат занжирига жалб қилиш ва уларнинг даромадини яхшилаш” лойиҳаси доирасида Хоразм вилоятида 1 кунлик семинар-тренинг ташкил этилди.
Aмерика Қўшма Штатларининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси Хоразм вилояти фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши ва Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази, Оила ва хотин-қизлар қўмитаси ҳамкорлигида ташкил этилган ушбу семинар-тренингда вилоятда фаолият юритаётган 10 нафардан ортиқ этакчи лидер фермер аёллар иштирок этишди.
Лойиҳанинг мақсади қишлоқдаги хотин-қизларни ва аёлларни лидер фермерлар орқали аграр секторида қўшилган қиймат занжирига жалб қилиш орқали ривожлантириш. Ҳудуддаги лидер фермер аёллар орқали аёлларнинг томорқа хўжаликларини ташкил қилиш ва бошқаришда кўникмаларни ошириш, янги технологияларни ўзлаштириш, уларни амалиётга жорий қилиш ва янги, юқори рентабелли уруғ ва кўчатлардан фойдаланиш орқали юқори ҳосил олиш ва етиштирган маҳсулотинин сотишга кўмаклашиш, бу орқали аҳолига тадбиркорлик кўникмаларини ўргатиш, иш юритишга қизиқишини уйғотиш, оғир шароитдаги аёллар ва хотин-қизларни тадбиркорлик фаолиятига жалб қилиш.
Тадбирни ташкил этишдан кўзланган мақсад хотин-қизларнинг жамиятдаги ролини ошириш, айниқса, чекка қишлоқларда истиқомат қилаётган аёллар турмуш шароитини яхшилаш, уларнинг муаммоларига ҳамда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга эътибор қаратиш, қишлоқ жойларда хотин-қизларни тадбиркорликка жалб этиш учун яратилган имконият ва шарт-шароитлар билан таништиришдан иборат.
Ўтказилган семинарда Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази ходимлари, Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши мутахассислари, Оила ва хотин-қизлар қўмитасидан мутасадди вакиллари иштирок этишиб мамлакатда хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, уларнинг тадбиркорлик ва фермерлик соҳасида муносиб иштирокини таъминлаш, истеъдодларини рўёбга чиқариш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка жалб этиш, сиёсий, ҳуқуқий саводхонлигини юксалтиришга алоҳида эътибор қаратилаётгани таъкидлашди.
Бугун мамлакатимизда аёлларга, уларнинг тадбиркорлигини қўллаб-қувватлашга катта эътибор қаратилмоқда. Натижада бугун аёлларимиз ҳам тадбиркорлик қилиб оилавий даромадни ошириш ҳамда хонадонидаги фаровонликни та’минлашга ўзларининг муносиб ҳиссаларини қўшиб келмоқда.
Қайд этиш керакки, бугунги кунда қишлоқ хўжалигида банд бўлганларнинг 41,3 фоизини хотин-қизлар ташкил этиб, республикада фаолият юритаётган 80,0 мингдан ортиқ фермер хўжаликларнинг деярли 6,0 мингтасига аёллар раҳбарлик қилмоқдалар.
Маълумки, республикамизда мева-сабзавот ва озиқ-овқат маҳсулотлари етиштиришда томорқа хўжаликларининг улуши салмоқли ўринни эгаллайди. Жумладан, вилоятда суғориладиган 206 минг гектар ернинг 42,2 минг гектарини томорқа хўжаликларида асосан хотин-қизларимиз меҳнат қилиб, аҳолининг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашда иштирок этмоқдалар.
Ушбу кўрсаткичлар республикамизда хотин-қизларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларнинг ижтимоий-сиёсий ва ишлаб чиқаришдаги улушини ошириш, улар учун муносиб меҳнат ва яшаш шароитларини яратиш мақсадида амалга оширилаётган тизимли ислоҳотлар натижаларидан биридир.
Хонадонларда фаолият олиб бораётган ушбу томорқа хўжаликлари мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш билан бир қаторда, кенг аҳоли қатламлари, биринчи навбатда аёлларни агробизнесга жалб этишга хизмат қилади. Aйнан Ўзбекистоннинг 2020-2026-йилларга мўлжалланган Тараққиёт дастурининг вазифаларидан бири ҳам аҳолининг томорқа майдонларидан янада самарали фойдаланиш учун шарт-шароит яратиш ҳисобланади.
Семинар сўнгида қатнашган иштирокчиларга сертификатлар топширилди.
Ember таҳлил марказининг тадқиқотига биноан, 2015 йилдан 2022 йилгача дунёнинг 20 та энг йирик иқтисодиёти мамлакатларида умумий электр энергияси ишлаб чиқаришда қуёш фотоэлектрик ва шамол энергиясини улушини 5 фоиздан 13 фоизга оширди. Таъкидлаш лозимки, шу даврда G20 мамлакатларида электр энергиясини ишлаб чиқариш таркибида кўмирнинг улуши 43 фоиздан 39 фоизга камайди, бу эса деярли 10 % ни билдиради. 2015-йилдан бери G20 мамлакатлари қуёш энергияси улушини 4 бараварга, шамол энергияси улушини эса икки баробарга оширди.
Иқлим ўзгариши бўйича ҳукуматлараро экспертлар гуруҳи ҳисоб-китобларига кўра, қуёш ва шамол генерацияси 2030 йилга келиб иқлим мақсадига эришиш учун зарур бўлган чиқиндиларни учдан биридан кўпроқ қисмини камайтиришни таъминлаши мумкин (глобал исишни Цельсий бўйича 1,5 даражагача чеклаш). «Қуёш ва шамол энергияси нафақат чиқиндиларни тезда камайтиради, балки электрэнергия харажатларини ҳам камайтиради ва зарарли ифлосланишни камайтиради», деб ҳисоблайди Ember таҳлил маркази ўзининг тадқиқотида.
G20 мамлакатларида шамол ва қуёш энергиясини ишлаб чиқариш бўйича Германия (электр энергия ишлаб чиқариш таркибида 32 фоиз), Буюк Британия (29 фоиз) ва Австралия (25 фоиз) пешқадамлардан ҳисобланади. Уларнинг қаторида Туркия, Бразилия, АҚШ ва Хитойни ҳам кўришимиз мумкин. Аммо Россия, Индонезия ва Саудия Арабистони бу борада ортда қолмоқда, уларнинг энергия тизимларида қуёш ва шамол энергиясининг улуши нолга яқин. Лекин, Саудия Арабистони улкан мақсадларни олдига қўйиб, 2030 йилгача қайта тикланадиган энергетикани ривожлантириш бўйича жорий режалари 40 ГВт фотоэлектр қуёш ва 16 ГВт шамол электр станцияларини ишга туширишни назарда тутади.
1-расм. Саудия Арабистони қайта тикланувчи энргияни ривожлантириш офисининг
қуёш ва шамол электрстанциялари компонентларини мамлакат ҳудудида ишлаб чиқариш бўйича
тегишли маҳаллийлаштириш талаблари жадвали
2021-йил апрел ойида Саудия Арабистони қуёш энергиясини олишда Шуайба (Shuaibah) лойиҳаси бўйича жаҳон нархлари рекордини (1 кВТ/соати 1,04 АҚШ) қайд этди.
Халқаро энергетика агентлиги (ХЭА) ўзининг World Energy Outlook 2020 «флагман» йиллик ҳисоботида «Қуёш электроэнергетика саноатининг янги қиролига айланмоқда», деб ёзганлиги ажабланарли эмас. Агентликнинг таъкидлашича, қуёш энергияси ҳозирда кўпгина мамлакатларда янги кўмир ёки газ заводлари электр енергиясидан «доимий равишда арзонроқ» ва қуёш лойиҳалари электр энергиясининг ҳар қандай кўрилганлардан кўра энг паст нархларини таклиф қилади.
Ember томонидан фотоэлектрик ва шамол энергиясининг улушини кўмир генерацияси улуши билан таққосланганда, Буюк Британия, Австралия, АҚШ, Германия ва Хитой электр энергия ишлаб чиқариш таркибида кўмир улушининг энг катта қисқарганлиги таъкидланди. Бироқ, фақат Австралия, Германия ва Хитойда қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишнинг мос равишда ўсиши кузатилди, бу эса кўмир улушининг камайишини қоплади. Буюк Британия ва АҚШда қайта тикланувчи энергия ўсиши кўмирдан фойдаланишнинг қисқаришидан орқада қолди, бу газ генерациясининг ўсиши билан қисман қопланди.
2-расм. G20 мамлакатларида шамол ва қуёш энергиясининг ривожланиши
кўмир бозорининг улушининг қисқарганлиги
2022 йилда G20 нинг ўн учта мамлакати ҳали ҳам ўзининг электр энергиясининг ярмидан кўпини қазиб олинадиган ёқилғидан ишлаб чиқаради. Саудия Арабистонида электр энергиясининг деярли 100 % нефт ва газдан ишлаб чиқарилган. Кейинги ўринларда Жанубий Африка (86%), Индонезия (82%) ва Ҳиндистон (77%) бўлиб, уларнинг электрэнергетикаси қазиб олинадиган ёқилғига, авваламбор кўмирга энг кўп қарам бўлган давлатлардир, дейди Ember.
Катта йигирматаликда кўмир асосидаги электр энергияси ишлаб чиқаришнинг энг тез пасайиши Буюк Британияда кузатилиб, Париж келишуви имзолангандан бери уни 93 фоизга қисқартиришга эришди. 2015 йилда кўмир генерацияси улуши 23 фоизни, 2022 йилда эса 2 фоизни ташкил этди. Италия худди шу даврда кўмирда электр энергияси ишлаб чиқаришни икки бараварга, АҚШ ва Германия эса тахминан учдан бирига қисқартирди. Дунёда энг йирик кўмир ишлаб чиқарувчи Австралия ҳам кўмир электр энергияси улушини 2015 йилдагидан (64 %) 2022 йилда 47 фоизга камайтирди. Аммо Россия, Туркия ва Индонезияда кўмирнинг ишлаб чиқаришдаги улуши кўриб чиқилаётган даврда ошди, дейилади Ember тадқиқотида.
3-расм. G20 мамлакатларида электр энергия таркиби тозалигини таққослаш.
Дунёда муқобил энергия ишлаб чиқариш учун имкониятлар етарли, фақат уни тўғри ташкил этиб, ҳаётга тадбиқ этиш орқали экологик муаммоларнинг ечимини бир қисмини хал этган бўламиз.
Муаллиф: Адилов Қобулжон Қодирович, Ўзбекистон Ихтирочилар ва рационализаторлар жамияти бош директори
Маълумки аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган талабини қондириш ҳамда бозорларда маҳсулотлар нарҳини сунъий ошиб кетишига йўл қўймаслик биринчи навбатда фуқароларимизнинг ҳонадонларидаги томорқаларидан унумли фойдаланишларига боғлиқ ҳисобланади.
Бу борада аҳолини озиқ-овқат хавфсизлигини таъмилаш қишлоқ жойларда аҳолининг деҳқончилик маданиятини юксалтириш, томорқалардан самарали фойдаланиш, шахсий даромадлари, манфаатдорликларини ошириш бўйича тарғибот ишларини мунтазам амалга оширилиб келинмоқда.
2023 йил 15-июнь куни Хоразм вилояти Янгибозор тумани Боғолон махалласида томорқа ер эгаси Мирзаев Абдукодир хонадонида Олий Мажлис ҳузуридаги Жамоат фонди томонидан молиялаштирилган “Оилавий тадбикорлик – фаровон ҳаёт белгисидир” номли лойиҳа доирасида аҳоли томоркаларидан самарали фойдаланиш, бўйича амалий семинар ташкил этилди.
Семинарда Хоразм вилояти ва туман фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши ходимлари, лойиҳа ходимлари, тренирлар, маҳалла фаоллари ҳамда 20 га яқин аҳоли томорқа ер эгалари иштирок этишти.
Семинарда мутахассислар иштирокчилар ва томорқа ер эгаларига томорқадан даромад олишнинг самарали йўллари, аҳолига ўзлари эгаллаб турган томорқаларидан самарали фойдаланиш ва бу орқали даромад топиши, оилавий тадбиркорликни ташкил этиш, томорқадан етиштирган хосилни аввало ўз оиласи ундан кейин эса бозорларимизга арзон ва сифатли қишлоқ хўжалини махсулотларни етказиб бериш тўғрисида лойиҳа ходимлари ва мутахассислар томонидан тушунтириш ишлари амалга оширилди.
Семинарда иштирок этган томорқа ер эгаларига лойиҳа доирасида тайёрланган қўлланмалар ва тарқатма материаллари тарқатилди.
Маълумот тайёрлаганлар:
Мухаммадиев О.М., Ўзбекистон агро-ахборот инновация Маркази директори ўринбосари,
Адилов Қ.Қ, Ўзбекистон агро-ахборот инновация Маркази лойиҳа эксперти
Олий Мажлий ҳузуридаги Жамоат фонди томонидан молиялаштирилган ҳамда Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази томонидан юритилаётган “Оилавий тадбиркорлик – фаровон ҳаёт белгиси” лойиҳаси доирасида Поп туманида Ўзбекистон Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари Кенгаши бўлими бошлиғи М.Муҳаммадиев, вилоят кенгаши бош мутахассиси Ж.Усмонов, Денов туман кенгаши мутахассислари, Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази директори ўринбосари О.Мухаммадиев ва соҳага дахлдор вакиллар иштирокида хонадонларда тўқсонбости экинлар экиш ва такрорий экинлар экиш бўйича амалий маҳорат дарслари ташкил этилди.
Амалий семинар давомида Салимов Аъзамжон хонадони ўрганилди. Бу ерда 6 сотихли томорқадан 3 маротаба ҳосил олиниб бугунги кунда иккинчи экинга экилган картошка ва бодринг маҳсулотлари ўз эҳтиёжларидан ортган қисми ички бозорларга сотилмокда.
Биринчи экинга саримсоқ пиёз экилиб феврал ойларида 10 млн. сўмлик ички бозорга сотилган. Бундан ташқари томорқада узумчилик билан шуғулланиб туманда биринчилардан бўлиб чилики, кишмиш навли узумларни халқимиз дастурхонига етказиб бериб, йилига томорқадан 30-40 млн. даромад қилмоқда.
Навбатдаги манзилда маҳорат дарси Чорток МФЙ Сарчашма кўчасида яшовчи Дабонов Алижон хонадонидаги 10 сотихли томорқада ўтказилди.
Маълумот тайёрлаганлар:
Нуралиева С.М., Ўзбекистон агро-ахборот инновация Маркази лойиҳа эксперти,
Адилов Қ.Қ, Ўзбекистон агро-ахборот инновация Маркази лойиҳа эксперти
Узун туман Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари Кенгаши, маҳаллалар раислари, ҳоким ёрдамчилари ва маҳалла оқсоқоллари иштирокида белгиланган режа асосида ўқув-семинарлари ўтказилди.
Олий Мажлий ҳузуридаги Жамоат фонди томонидан молиялаштирилган ҳамда Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази томонидан юритилаётган “Оилавий тадбиркорлик – фаровон ҳаёт белгиси” лойиҳаси доирасида, шундай семинарлар Файзобод МФЙдаги Хасан Маматов хонадонида, Уланкул маҳалласидаги Ботир Бобохонов хонадонларида, «Саритепа» ва «Бунёдкор» маҳаллаларидаги Х.Холдоров, О.Зокиров хонадонларида, «Боғзор», «Мевазор» ҳамда «Саноатчилар» МФЙларида А.Холиқов, М.Муҳаммадиев ва А.Сиддиқов каби хонадонларида томорқалардан самарали фойдаланишга бағишланди.
Унда томорқадан унумли фойдаланиб, рўзғор учун зарур озиқ-овқат маҳсулотлари етиштириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири эканлиги таъкидланди.
Етиштирилган маҳсулотларнинг бозор расталаридан ўрин олиши эса оилаларга моддий ёрдам бўлиши билан биргаликда, озиқ-овқат хавфсизлиги борасида ҳам қулай ечим бўлмоқда.
Маълумот тайёрлаганлар:
Йулдашев М.К., Ўзбекистон агро-ахборот инновация Маркази директори,
Адилов Қ.Қ, Ўзбекистон агро-ахборот инновация Маркази лойиҳа эксперти
Ўзбекистон агро ахборот инновация маркази томонидан амалга оширилаётган “Қишлоқ аёлларини лидер фермер аёллар орқали қишлоқ хўжалигида қўшилган қиймат занжирига жалб этиш ва уларнинг турмуш даражасини яхшилаш” лойиҳаси АҚШ нинг Ўзбекистондаги элчихонасининг Кичик Грантлар дастури томонидан молиялаштирилган. Ушбу лойиханинг мақсади Қашқадарё, Сурхондарё, Хоразм вилоятлари ва Қорақалпоғистон Республикасидаги қишлоқ аёлларини лидер фермер аёллар билан боғлаш ва улар орқали даромади паст, кам таъминланган аёлларга кўмаклашиш, аёлларга қишлоқ шароитида томорқасидан самарали фойдаланиш, иссиқхона хўжаликлари, чорвачилик, паррандачилик ва бошқа фаолият билан шуғулланиш орқали қўшимча даромад топиш ва турмуш даражасини яхшилашдир.
Лойиха ходимлари Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши томонидан тавсия этилган Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларидаги лидер фермер аёллар билан учрашиб, уларни ушбу лойиҳа мақсади билан таништириб, лойиҳага жалб этиладиган лидер фермер аёлларнинг вазифалари ва улар бажариши керак бўлган вазифалар билан уларни таништириб ўтишти, келгусидаги лойиҳа тадбирлари ва семинар-тренингларда фаол иштирок этишларини тушунтириб ўтишди.
Муайян турист учун туристик ресурснинг ўта фаоллиги, яъни унинг жозибадорлиги, туристик маҳсулотни яратишда асосий ташкил этувчиси бўлиб ҳисобланади, экскурсиявий аҳамияти эса ҳам намойиш қилиш объектининг мавжудлиги, ҳам экологик юк билан белгиланади.
Ҳудуд маркетингининг ўзига хослиги шундаки, ҳудуднинг имиджи ва брендларини муваффақиятли шакллантириш учун, уларнинг ҳар бири шаҳсий мақсад ва манфаатларига эга бўлган кўплаб барча манфаатдор томонларнинг келишилган ҳаракати зарур. Ҳокимият органларининг вазифаси, ушбу манфаатларни келишиш учун асос (платформа) яратадиган ва келишилган стратегия доирасида уларнинг ресурсларини бир жойга тўплаш имконини берувчи механизмларни яратишдан иборатдир.
Худудни олдинга юритишнинг муҳим йўналишларидан бири туризмни самарали ривожлантириш ҳисобланади. Бундай олдинга юритиш минтақавий ривожланишнинг умумий стратегиясининг ажралмас қисми бўлиши ва минтақанинг маркетинг концепциясига мос келиши керак. Индустриал ва аграр туризмни ривожлантириш минтақаларнинг ривожланишнинг умумий концепциясига мантиқан тўғри келади, чунки айнан юқорида келтириб ўтилган туризм турлари асосий стейкхолдерларнинг манфаатларига жавоб беради.[1]
Индустриал туризм – бу туристик фаолликнинг барча турларини бирлаштирадиган кўп қиррали ҳодиса бўлиб, унинг объекти ҳам фаолият юритувчи саноат корхоналари, ҳам саноат мероси объектлари ҳисобланади. Ушбу контекстда индустриал туризми ишбилармонлик, аграр, экологик, гастрономик, ҳунармандчилик, билим олиш (таълим) каби туризм турлари билан кесишади ва/ёки бир-бирини тўлдириши мумкин.
Минтақанинг аграр туризмда ихтисослашган сайёҳлик дестинацияси сифатида илгари суришнинг муҳим омили бўлиб – соябон брендлар, минтақавий туристик кластерлари ва тармоқ лойиҳаларини шакллантириш имконини берувчи маркетинг стратегияси ҳисобланади.
Маҳаллий ҳудудларнинг туристик имкониятларини тадқиқот қилишга замонавий концептуал ёндашувларнинг кўламини ўрганиб чиқиб, R.Butler ва T. Hinch ларнинг маҳаллий туристик тизимларининг концепциясини қайд этмаслик мумкин эмас[2].
Икки йўналишда тадқиқот қилинаётган минтақалар моделлари: туристик оқимларни юзага келтирадиган ва айни дестинациянинг ўзи қимматли ҳисобланади. Концепция доирасида туристик оқимининг, ахборотнинг, молиявий ресурслар ва бошқаларнинг ўлчами билан ифодаланадиган кросс-маданиятлараро алоқалар ўрганилади (2-расм). Айнан туристик бозорнинг иштирокчилари (туристик корхоналаридан тортиб то туризм соҳасидаги давлат томонидан тартибга солинадиган органларгача), иқтисодий, ижтимоий ва жисмоний муҳитлар ўртасидаги кросс-маданиятли ўзаро муносабатлар, R.Butler ва T. Hinch фикрича маҳаллий туристик тизимларни шакллантириш ва уларни олдинга юритиш йўналишларини белгилайди.
Тошкент вилоятининг Паркент туманида туризмнинг индустриал (саноат) ва аграр йўналишлардаги салоҳиятидан фойдаланишнинг муваффақиятли синергияси яққол намоён бўлмоқда. Сайёҳлар орасида юқори ларажада оммабопликка эга бўлган индустриал мероснинг ноёб объекти («Физика-Қуёш» ИИЧБ), аграр туризмининг қизиқарли локациялари атрофида жойлашган. Ва бу мисол анча яқинроқ ўрганишга лойиқдир.
Биринчидан, ички туризмни ривожлантиришга қаратилаётган эътибор ва уни қўллаб-қувватлаш бўйича Ўзбекистон раҳбарияти томонидан кўрилаётган чора-тадбирлар, индустриал ва маданий мерос объектларини янги ва мавжуд бўлган туристик йўналишларга жалб этиш учун, мамлакат ва минтақавий даражаларда янги туристик дестинацияларни шакллантириш учун қулай замин яратилмоқда.
Иккинчидан, ҳудуд имиджи генетик жиҳатдан маданий мерос ва саноат салоҳияти билан тақозоланадиган минтақаларнинг маҳаллий ўзига хослигини аниқлашга ва шакллантиришга маҳаллий ҳамжамиятларни ва ҳокимият органларининг қизиқиши ортиб бормоқда.
Учинчидан, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари олдидаги энг муҳим вазифа, иқтисодиётни диверсификация қилиш йўлларини излаш ҳисобланиб, улардан бири ноёб индустриал ва маданий мерос асосида, шунингдек, мавжуд бўлган саноат корхоналари ва илмий объектлар негизида янги туристик дестинацияларни ривожлантириш бўлиши мумкин.
Тўртинчидан, амалдаги саноат корхоналари ва аграр хўжаликлари, салоҳиятли ташриф буюрувчилар ва маҳсулот истеъмолчилари учун эшикларини очиб, ўз маркетинг стратегияларини кенгайтирмоқдалар.
Паркент туманида агро ва экотуризм муваффақиятининг омиллари
Ўзбекистонда табиатда дам олиш анъанавий тарзда Чимён билан боғланади. Чимён – Ўзбекистон аҳолиси ва бизнинг мамлакатимиз меҳмонлари учун энг оммабоп дам олиш маскани ҳисобланади. Бироқ, Чимён – Тошкент атрофидаги ягона тоғ курорти эмас. Паркент туманидаги аграр ҳудудлари доимо ички ва хорижий сайёҳларнинг эътиборини тортган. Баҳорда бу ерда селфи ихлосмандлари ва Инстаграм фойдаланувчилари учун «магнит» ҳисобланадиган лолақизғолдоқ майдонлари қизил тусга киради. Кузда узум йиғим-терими ва анъанавий от спорти мусобақалари – кўпкарини кўриш мумкин. Қиш даврида эса, ҳатто энг иссиқ йилларда ҳам, Чотқол тизмасининг жанубий шохлари дараларида қор қоплами ярим метргача ва ундан ҳам кўпроқ тўпланади.
Паркент туманида ўзига хос кўриниши ва кундалик ҳаёти билан ажралиб турадиган кўплаб сўлим тоғ қишлоқлари мавжуд. Қишлоқ сўзининг ўзи умумтуркий киш — қиш сўзидан келиб чиққан бўлиб, ва том маънода қишлаш, чўпонларнинг қишки дам оладиган ва уларнинг подаларини турадиган жойи маъносини билдиради. Паркент тумани – чинакам мевали жаннатдир ва Тошкент аҳолисининг севимли дам олиш маскани бўлиб, унгача машинада бир соат ичида етиб бориш мумкин. Бу минтақа “бир қадам масофада”, Ўзбекистон пойтахтидан атиги 50-60 км узоқликда жойлашган.
Табиатда дам олиш учун энг оммабоп жой бўлиб, Сўқоқ қишлоғи атрофи ҳисобланади. Минглаб одамлар бу ерга машҳур бўлган Сўқоқ гастрономик брендлари бўлган “Кўк сомса ва “Мадор сомса”, шунингдек, “Сўқоқ кабоби” лардан баҳраманд бўлиш мақсадида келишади. Баҳорда минглаб одамлар лолақизғалдоқларнинг чексиз гуллайдиган далаларига завқ олиш учун бу ерга келишади, болалар атрофдаги тепаликлардан варраклар учиришади. Туманнинг яна бир диққатни тортадиган сазовор нуқтаси бўлиб – сирли карст коваси (йирик «чашма» сув манбаи) ҳисобланиб, унга йўл Тошкент вилоятидаги ягона сояли қарағайзоридан ўтади.
Тошкентда «Сўқоқ кабоби» ўзига хос кулинарли бренд бўлиб юритилади. Бу баёнот маҳаллий қўйларнинг юзлаб ўсимлик турларини, шу жумладан дориворларини истеъмол қилиши билан изоҳланади, демак уларнинг гўшти жуда юмшоқ, мазаси ёқимли ва ҳатто шифобахш эканлигини англатади. Тошкентлик автомобил ихлосмандларида қувноқ компания билан Сўқоқга кабобга бориш модаси мавжуд. Ҳақиқатан ҳам тоза тоғ ҳавосида сайр қилиш, Бегизшоҳ ва Шохқўрғоннинг қояли чўққиларининг таъсирчан муҳитида кўплаб таассуротларни тортиқ қилади ва мегаполисдаги ҳаётдан қаттиқ ҳаяжонни олади.
Яна бир оммабоп жой – Кумишконни эътибордан четга чиқариб бўлмайди. Бу ерда хушманзара тоғ ландшафтларидан баҳраманд бўлиб, ноёб Гелиокомплексга (ҳавола), асл бўлган Ҳазрати Али Бува масжидига ташриф буюриб, санаторийлар, пансионатлар, меҳмонхоналарда дам олишади. Бу ердан сайёҳлар Ақсақота ва Нурекота дарёлари водийсини ўтиб, Сюренат чўққиларига (2042 м), туманнинг гўзал икки бошли ҳукмрон чўққиси – Қизилнурга (3289 м) чиқишлари мумкин.
Заркент қишлоғи яқинида даралардан бирида бир неча ғор яширинган. Улардан энг йириги (Заркент) 102 метр чуқурликка боради ва оқим оқиб ўтадиган тошли-катта бўлакли тўсиқ билан тугайди. Балки, бу сой ер остидан 5 км дан ортиқ масофани босиб ўтиб, муқаддас Заркент ота булоғида ер юзасига чиққан бўлиши мумкин.
Невич қишлоғи яқинидаги Бошқизилсой дарёсидаги хушманзара каньон сайёҳлар орасида жуда оммабопдир.
Паркент туманининг асосий бойлиги – унинг Чотқол тизмаси этакларида 3 минг гектардан ортиқ майдонда барпо этилган узумзорларидир. Идеал иқлим шароитлари – қуёшнинг кўплиги, унумдор тупроқ, бу баландликда ҳосил бўладиган шамол оқимлари бу ҳудудда нафис узумдан мўл ҳосил етиштириш имконини беради.
Ноёб табиат шароитлари бу ерда нафақат дастурхон узум навларини (қора оқ Кишмиш, Хусайни, Ризамат, Тоифи), балки шароб навларини ҳам етиштириш имконини беради. Фермерлар узумнинг Каберне савиньон, Пино нуар, Мускат, Саперави, Рислинг, Сояки, Кульджа каби навларини маданиятлаштиришади. Сайёҳлар шаробларни тайёрлаш жараёнини томоша қилишлари ва уларни татиб кўришлари мумкин. Бугунги кунда кўплаб вино хўжаликлари ўз ҳудудларида бир кунлик вино турларини ва шаробни татиб кўриш экскурсияларини ўтказмоқдалар.
Паркент туманида агротуризмни ривожлантириш учун юқори салоҳият мавжуд бўлиб, ҳозирги пайтда ундан етарлича фойдаланилмаяпти.
Ўзбекистон Республикаси Туризм ва маданий мерос вазирлиги томонидан Паркент туманида туризм соҳасидаги муаммо ва камчиликларни ўрганилди.
Ўзбекистон Президенти 2017-йил 22-июл куни Тошкент вилояти, жумладан, Паркент тумани туризмни ривожлантириш учун улкан салоҳиятга эга эканлигини, бунинг учун дам олувчилар ва аҳоли хавфсизлигини таъминлаш, инсонлар қалбида туризм соҳасида оилавий тадбиркорлик кўникмалари шакллантириш зарурлигини таъкидлади [3].
2022-йил октабр ойи охирида Бош вазир ўринбосари, Туризм ва маданий мерос вазири Азиз Абдуҳакимов бошчилигидаги масъул шахслар Тошкент вилоятининг Паркент туманига ташриф буюрдилар ва туманнинг туризм салоҳияти билан танишдилар [4].
Дастлабки манзил Кумишкон қишлоғи бўлди. Вазир меҳмон уйлари эгалари билан учрашув ўтказиб ва янги ғоялар асосида қулайликлар яратиш, меҳмонлар сонини кўпайтириш бўйича таклифлар киритди.
Заркент қишлоғидаги вино уйи фаолияти билан танишган вазир виночиликни ривожлантириш, узум ва вино фестивалларини ташкил этиш бўйича тегишли топшириқлар берди. Шунингдек, вино туризмини ривожлантириш учун тегишли чора-тадбирлар қабул қилиш бўйича вазифалар белгилаб олинди.
Ташриф давомида расмий шахслар Паркентдаги Сўқоқ қишлоғида қадимий ва замонавийликни уйғунлаштирадиган этно қишлоқ барпо этиш бўйича узоқ муддатли режалар билан танишдилар. Шунингдек, Бўстон қишлоғининг туристик салоҳияти ўрганилди.
“Zamona Ra’no” санаторийсини кўздан кечирган вазир қўшимча қулайликлар яратиш орқали тиббиёт туризмини ривожлантириш алоҳида аҳамият касб этишини таъкидлади. Маълумот учун, айни дамда санаторийга келаётган сайёҳлар нафақат табиий ўсимликларнинг шифобахш дамламалари ёрдамида даволанмоқдалар, балки ортиқча вазн муаммоларидан ҳам халос бўлмоқдалар.
Қуёш фаоллиги Паркент туманининг сайёҳлари учун жозибадорликни оширади
Аграр туризми ижтимоий терапия воситаси бўлиши мумкин, у архаик шаклларга йиғилмаслиги керак, уни ривожлантириш учун ҳам технологиялар, ҳам инфратузилма керак бўлади. Агротуризм, қишлоқда янги постиндустриал иқтисодиётни яратишни ҳам кўзда тутади. Бу тегишли ривожланиш сиёсатини талаб қилади. Қишлоқ ҳудудлари ўз атрофларида турли фаолликдаги тармоқ кластерларига киритилган ёки уларнинг шакллантирилаётганлари энг катта салоҳиятга эга.
Агар қандайдир бир географик нуқтада кучли «мушт» омиллари тўпланган бўлса – жозибадор ландшафтлар, экология, қулай транспорт ва ахборот инфратузилмаси, муҳим тарихий ўтмиш ва тарихий обидалар, қизиқарли маҳаллий ташаббуслар, индустриал туризмининг ноёб объекти, фаол маҳаллий аҳоли – бу энг истиқболли ҳудуд ҳисобланади.
Туризм минтақада маданият ва саноат ривожланишининг кўзгусидир. Агар қуёш кўзгуларда акс этиб улкан концентраторга йўналтирилган бўлса, унда гап Ўзбекистондаги индустриал туризмнинг энг оммабоп объекти – “Қуёш физикаси” ИИЧБ ҳақида кетмоқда.
Паркент туманининг эгри-бугри йўллари бўйича айланиб юриб, узоқдан тоғда ёрқин, сарғиш қанотли, қуёш нурларини ушлайдиган гўзал “капалак”ни кўриш мумкин. Улкан оптик-механик иншоот 1050 метр баландликда жойлашган ва дунёда деярли ўхшаши йўқ.
Ўзбекистонлик журналистлар, блогерлар ва онлайн-медиа муҳаррирлари учун октябр ойи охирида бўлиб ўтган “Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалаларини ёритиш” мавзусидаги тренинг доирасида ноёб илмий объект билан яқиндан танишдим. Тадбир Time Out Tashkent компанияси томонидан ташкил этилди.
Бу жойнинг расмий номи – Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси ИИЧБ “Қуёш физикаси” Материалшунослик институти. Бундай иншоотлар дунёда фақат иккита, бири Францияда, иккинчиси Ўзбекистонда. Институт гелиостат майдонидан иборат бўлиб, қуёш нурлари ўрнатилган 12090 та кўзгуга тушиб ва тўпланиб, ботиқ ойнанинг – концентраторнинг юзасига харакат қилади. Ойна концентратори – «Қуёш» объектининг асоси – оғирлиги 200 000 тонна бўлган массив металл конструкциядан иборат. Катта кўзгу концентратори қарама-қарши жойлашган гелиостатлардан ва технологик минорадан, қуввати бир мегаватт бўлган қуёш энергиясининг концентрланган оқими йўналтирилган махсус ойна орқали нурлар оқимини қабул қилади.
Гелиомажмуанинг бевосита йўналтирилганлиги – ўта юқори ҳароратларда ўтга чидамли материалларнинг хулқини ўрганиш, шунингдек, авиакосмик саноати учун ўта тоза иссиқликка чидамли материалларни олишдир.
Шу билан бирга, “Қуёш физикаси” ИИЧБ да метеорологик тадқиқотлар, қуёш энергиясида ишлайдиган турли хил маиший ва саноат иситгичларининг муҳандислик ишланмалари олиб борилмоқда.
Бироқ, бу ноёб саноат объекти бизни унинг сайёҳлик салоҳиятини ўрганиш позициясидан, яқин жойлашган атрофларга оммабоплик мультипликатори сифатида жалб қилди.
Бугун биз бемалол айта оламизки, ноёб илмий объект Ўзбекистон Республикасида индустриал туризмнинг сегментида энг оммабоп ҳисобланади. Ҳар куни “Қуёш институти”га Ўзбекистон аҳолиси ҳам, узоқ ва яқин хорижлик сайёҳлар ҳам экскурсиялар билан ташриф буюришади. Ташриф буюрувчилар ушбу бинони “фантастика олами” дан кўришга ва суратга олишга интилишади, уларнинг ижтимоий тармоқлар ва видеосервислар орқали эфирга узатилаётган таассуротлари эса, янги хоҳловчиларни жалб қилишга ёрдам бермоқда. “Қуёш физикаси” ИИЧБ си вакилларининг ҳисоб-китобларига кўра, ойига ташриф буюрувчилар сони 10 минг кишига етмоқда.
Йил сайин хоҳловчилар сони ортиб бораётгани қувонарли. Бу шуни англатадики, илмий объектнинг туристик диққатга сазоворлиги яқин атрофда жойлашган ҳудудлар учун истиқболли имкониятлар яратади. Бундай муайян ҳолда, булар қишлоқ хўжалиги ерлари, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналари ва экотуризм объектларидир. Ва оммабоплик манфаатдорлари Паркент туманида кўплаб етарли бўлган агротуризм объектлари бўлиши мумкин ва бўлиши керак ва бунинг учун Ўзбекистон Республикаси Туризм ва маданий мерос вазирлиги оммабоплаштириш ишлари билан фаол шуғулланиб келмоқда.
Бироқ, кросс-маркетинг воситалари етарли даражада қўлланилмаяпти. Ҳеч қаерда, на йўлларда, на “Қуёш физикаси” ИИЧБ ҳудудида биз яқин атрофда жойлашган агротуризм объектларининг рекламаларини кўрмадик. Биринчи босқичда етарлича баннерлар ва буклетлар билан тўлдирилган устунлар етарли бўлади. Идеал ҳолатда, Паркент туманидаги қизиқарли туристик объектлар тўғрисидаги маълумот билан инфокиоскани жойлаштириш керак. Яқин атрофда маҳаллий ишлаб чиқарувчилар маҳсулотларини (доривор чойлар, сут маҳсулотлари, узум маҳсулотлари ва турли сувенирлар) сотадиган савдо нуқтаси йўқ. Айтиш лозимки, бу қўшимча даромадни таъминлайди ва аҳоли бандлигини оширади. Ҳар томонлама тарғибот минтақавий ривожланишнинг умумий стратегиясини шакллантиришга ва минтақани жозибадор туристик дестинация сифатида, маркетинг концепциясига мос келишига кўмак беради.
Rабулжан Адилов – Agroturizm.uz сайтининг бош муҳаррири, “Agroinnovatsiya” жамғармаси Жамоат бирлашмаси ижроия директори
Мурод Насиров – Agronews.uz сайтининг бош муҳаррири
[1] Стейкхолдер (stakeholder) ёки рол — ҳаракатлари, ҳулқи ёки қарорлари тизимнинг муваффақиятига таъсир қилиши мумкин бўлган инсонни, шахслар гуруҳини ёки алоҳида ташкилотларни тавсифловчи тушунча.
[2] Butler R., Hinch T. Tourism and Indigenous Peoples: Issues and Implications. – London: Butterworth-Heinemann, 2007. – 400 p.
[3] https://www.gov.uz/ru/news/view/11442
[4] https://uzbektourism.uz/ru/news/view?id=2471
Бугун БМТнинг Қишлоқ хўжалигини ривожлантириш халқаро жамғармаси (IFAD) ва Ўзбекистон ҳукумати ўртасида икки томонлама учрашув кўринишидаги анъанавий ўтказилиб келинадиган йиғилиш бўлиб ўтда.
Тадбирда, Ўзбекистон фермер деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши раисининг ўринбосари Т.Саттаров, Матбуот хизмати раҳбари Дж.Рахманов ва Ўзбекистон Агро инновация маркази раҳбари М.Йўлдашевлар иштирок этишди.
IFADнинг Ўзбекистонда 2023-2027-йилларга мўлжалланган мамлакат янги стратегик дастури COSOP аввало Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси ва Қишлоқ хўжалигини ривожлантириш стратегияси билан уйғунлаштирилган. COSOPнинг умумий мақсади кичик қишлоқ хўжаликлари субектларининг барқарорлиги ва даромадларини ошириш, шунингдек, аҳоли турмуш даражасини яхшилашдир.
Манба: Қишлоқ хўжалиги вазирлиги
Сув хўжалигида хорижий инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш маркази директори Бахтиёр Камалов жорий йилнинг 14 октябрь куни Осиё инфратузилмавий инвестициялар банкининг (ОИИБ) Сув ресурслари ва шаҳарсозликдаги инвестициялар бўйича етакчи мутахассиси Закариас Цигельхёфер билан учрашди.
Мазкур учрашувда ОИИБ иштирокида келгуси йилларда амалга оширилиши режалаштирилган “Тошкент вилоятидаги “Тошкент” магистрал канали, “Паркент”, “Дамаши”, “Рамадон”, “Юқори Тошкент” каналларини реконструкция қилиш ва рақамлаштириш” лойиҳаси ва уни амалга оширилишидаги кейинги қадамлар муҳокама қилинди.
Суҳбат давомида ОИИБ вакиллари томонидан Ўзбекистоннинг сув хўжалигидаги ислоҳотларини давом эттириш, соҳани ривожлантиришга ва яхшилашга қаратилган келгусидаги узоқ муддатли стратегик дастурларни тузиш ҳамда ушбу лойиҳаларни молиялаштиришга тайёр эканлиги маълум қилинди.
Для связи с редакцией используйте адрес электронной почты - info@agronews.uz